Նշանի երևակայությունը

Ռոլանդ Բարտ


(L’imagination du signe)
Ցանկացած նշան պարառում կամ ենթադրում է երեք [տեսակի] հարաբերություններ: Նախ` ներքին հարաբերությունը, որը համակցում է նշանակիչն (signifiant)1 իր նշանակյալին (signifie’) 2, ապա` երկու արտաքին հարաբերությունները. առաջինը հնարավորն (virtuelle) է, որը նշանը միավորում է այլ նշանների առանձնահատուկ շտեմարանին (reserve), որտեղից այն առանձնացվում է` տրամասույթի (discours) մեջ ներառվելու համար: Երկրորդը գործուն (actuelle) [հարաբերությունն] է, որը նշանը համակցում է ասույթի (e’nounce’) այլ նշաններին, որոնք նախորդում կամ հաջորդում են նրան: Հարաբերության առաջին տեսակը հստակորեն, սովորաբար, ի հայտ է գալիս, այսպես կոչվող, խորհրդանիշի մեջ. օրինակ, խաչը «խորհրդանշում» է քրիստոնեությունը, Կոմմունարների պատը` Կոմունան, կարմիր գույնը` երթևեկության արգելքը: Ուրեմն` առաջին հարաբերությունը կոչենք խորհրդանշանային (symbolique) հարաբերություն, թեկուզ այն հանդիպում է ոչ միայն խորհրդանիշերի, այլև նշանների մեջ (որոնք, կոպիտ ասած, զուտ պայմանական խորհրդանիշերն են): Հարաբերությունների երկրորդ հարթությունը յուրաքանչյուր նշանի համար ենթադրում է կազմակերպված ձևերի` շտեմարանի կամ «հիշողության» գոյությունը, որոնցից, իմաստի փոփոխության իրականացման համար, նա զատորոշվում է շնորհիվ աննշան տարբերության` անհրաժեշտ և բավարար. «lupum» բառի մեջ -um տարրը (որը նշան է, ավելի ճիշտ` ձևույթ) տրվում է իր նշանակության ակկուզատիվին (հայցականին) միայն այնքանով, որքանով հակադրվում է (հնարավոր) հոլովման մնացորդին (-is, -i, -o և այլն): Կարմիր գույնը արգելք է նշանակում միայն կանաչի և դեղինի հետ համակարգող հակադրության մեջ (ակնհայտ է, որ եթե կարմիր գույնից բացի այլ գույն գոյություն չունենար, կարմիրն, ըստ երևույթին, կհակադրվեր գույնի բացակայությանը): Ուրեմն` հարաբերությունների այս հարթությունը երբեմն հարացույց (paradigme) անվանվող համակարգի հարթությունն է: Ուստի հարաբերության այս երկրորդ տեսակը կանվանենք հարացույցային (paradigmatique) հարաբերություն: Համաձայն հարաբերությունների երրորդ հարթության` նշանը այլևս չի զետեղվում իր «եղբայրների» համեմատությամբ (հնարավոր), այլ ըստ իր «հարևանների» (գործուն). homo homini lupus արտահայտության մեջ lupus բառը որոշ հարաբերություններ է պահպանում homo և homoni բառերի հետ: Հագուստի մեջ համազգեստի տարրերը հարակցվում են որոշակի կանոններով. հագնել բաճկոնը և կաշվից վերարկուն, նշանակում է այս երկու միավորների միջև ստեղծել ժամանակավոր, բայց նշանակալի զուգորդություն, ինչպես նախադասության մեջ բառերի միակցումը: Այս զուգորդության հարթությունը շարույթի հարթությունն է և հարաբերությունների երրորդ ձևը կկոչենք շարույթային հարաբերություն (relation syntagmatique):

Ուստի, թվում է, որ երբ հետաքրքրվում ենք նշանակիչի ֆենոմենով (իսկ այդ հետաքրքրությունը կարող է բխել տարբեր հորիզոններից), անառարկելիորեն հարկադրված ենք այդ հետաքրքրությունը կենտրոնացնել այդ երեք հարաբերություններից որևէ մեկի վրա ավելի, քան մյուս երկուսի: Նշանը «տեսնում ենք» մերթ խորհրդանշանային, մերթ համակարգային, մերթ շարույթային դիտանկյունից. դա եբեմն [այդպես է] հարևան հարաբերությունների պարզ և հասարակ չիմացությունից: Այսպես, խորհրդապաշտությունը (symbolisme) երկար ժամանակ կույր է մնացել նշանի ձևական հարաբերությունների նկատմամբ: Բայց անգամ եթե բոլոր երեք հարաբերությունները որոշարկված լինեն (ինչպես լեզվաբանության մեջ, օրինակ), յուրաքանչյուր ոք (կամ յուրաքանչյուր դպրոց) ձգտում է հիմնել իր վերլուծությունը նշանի միայն ինչ-որ մի չափման վրա, այն է` մեկ տեսիլի (vision) տարածումը նշանակիչի ֆենոմենի ամբողջության վրա, այնպես, որ կարելի է, հավանաբար, խոսել տարբեր նշանագիտական (se’miologiques) գիտակցությունների մասին (խոսքն, անշուշտ, վերլուծողի գիտակցության մասին է, այլ ոչ նշանի սպառողի): Ուրեմն, մի կողմից` գերակշռող մի հարաբերության ընտրությունը ամեն անգամ ենթադրում է որոշակի գաղափարաբանություն, մյուս կողմից` այսպես ասած նշանի ցանկացած գիտակցություն (խորհրդանշանային, հարացույցային և շարույթային), կամ, ամեն դեպքում, մի կողմից` առաջինին, մյուս կողմից` երկու նախորդ ուրիշին համապատասխանում է մտածողության (re’flexion) մի որոշակի պահ` անհատական կամ կոլեկտիվ: Կառուցքաբանությունը, մասամբ, կարող է պատմականորեն բնութագրվել իբրև անցում խորհրդանշանային գիտակցությունից դեպի հարացույցային գիտակցություն. գոյություն ունի նշանի պատմություն և դա իր «գիտակցության» պատմությունն է:

Խորհրդանշանային գիտակցությունը տեսնում է նշանն իր խորքային, կարելի է ասել, երկրաբանական չափի մեջ, որքանով նրա աչքերին հենց նշանակյալի և նշանակիչի շերտավորումն է ստեղծում խորհրդանիշ: Խաչի և քրիստոնեության միջև գոյություն ունի գիտակցության ուղղահայաց կապի մի տեսակ. քրիստոնեությունը [ընկած է] խաչի ներքո` իբրև հավատի, արժեքների և պրակտիկաների (pratiques) խորքային զանգված, որը առավել կամ նվազ կանոնակարգված է իր ձևի մակարդակում: Կապի ուղղահայացությունից բխում են երկու հետևանքներ: Մի կողմից` ուղղահայաց հարաբերությունը ձգտում է մեկուսացված ներկայանալ. խորհրդանիշը, թվում է, ուղղաձիգ է կանգնում աշխարհում և, եթե անգամ ընդունենք, որ այն անսպառ է, ապա` «անտառի» ձևով: Այն է` խորքային հարաբերությունների անկարգ լծորդությամբ, որոնք հաղորդում են ոչ այլ կերպ, քան, այսպես ասած, իր արմատներով (նշանակյալները): Մյուս կողմից` այդ ուղղահայաց հարաբերությունը հայտնվում է անհրաժեշտաբար` որպես վերլուծության հարաբերություն. ձևը համանման է (քիչ, թե շատ, բայց միշտ պակաս) բովանդակությանը, կարծես` այն արտադրված է դրա արդյունքում, որպեսզի, թերևս, երբեմն վատ լուծարված դետերմինիզմը վերադարձնի խորհրդանշանային գիտակցությանը: Ուրեմն` գոյություն ունի համանմանության վիթխարի արտոնություն (անգամ, երբ ընդգծում ենք նշանի անհամապատասխան բնույթը): Խորհրդանշանային գիտակցությունն իշխում էր խորհրդանիշերի ընկերաբանության (սոցիոլոգիայի) և, իհարկե, մասամբ նոր սկզբնավորվող հոգեվերլուծության վրա, թեկուզ Ֆրոյդն ինքն ընդունում էր որոշ խորհրդանիշերի անբացատրելի (ոչ-վերլուծական) բնույթը: Բացի այդ, դա այն դարաշրջանն էր, երբ իշխում էր ինքնին խորհրդանիշ բառը: Ընդսիմին` դա և այն ժամանակաշրջանն էր, երբ խորհրդանիշը տնօրինում էր առասպելական հմայքին (prestige), այն է` «անսպառությանը»: Խորհրդանիշը անսպառ է, այդպիսով իսկ, ինչպես ասում են, այն չենք կարող հանգեցնել «հասարակ նշանի» (այսօր այդ «հասարակ» նշանը կարող ենք կասկածի տակ դնել): Ձևն այստեղ անընդմեջ առլեցուն է բովանդակության իշխանությամբ և շարժունությամբ, փաստորեն` խորհրդանշանային գիտակցության համար խորհրդանիշը շատ նվազ հաղորդակցության ձև է (կանոնակարգված), քան մասնակցության գործիք (հուզական): Խորհրդանիշ բառն այժմ քիչ հնացել է. այն հաճույքով փոխարինում են նշանով կամ նշանակությամբ: Այս եզրաբանական սահքը վկայում է խորհրդանշանային գիտակցության որոշակի տարրալուծման (effritement), հատկապես նշանակիչի և նշանակյալի վերլուծական բնույթի վերաբերյալ: Այդ գիտակցությունը մնում է տիպական այքան, քանի դեռ վերլուծական հայացքը չի հետաքրքրվել նրանց միջև նշանների ձևական կապերով (չնկատելով կամ անտեսելով դրանք), քանի որ խորհրդանշանային գիտակցությունը գլխավորապես ձևից հրաժարումն է: Նշանի մեջ հենց նշանակյալն է նրան հետաքրքրում. նշանակիչը նրա համար մշտապես որոշարկված է:

Երկու նշանների ձևերը համադրելուն պես, կամ, թեկուզ, դրանք քիչ համադրորեն ընդունելու դեպքում, ի հայտ կգա որոշակի հարացույցային գիտակցություն: Անգամ դասական խորհրդանիշի մակարդակում, որը ամենաքիչն է լծորդված նշաններին, եթե առիթ է տալիս ըմբռնելու երկու խորհրդանշանային ձևերի փոփոխումը, իսկույն բացահայտվում են նշանի մյուս չափումները, ինչպես, օրինակ, Կարմիր Խաչի (Croix-Rouge) և Կարմիր Կիսալուսնի (Croissant-Rouge)3 միջև հակադրության դեպքում: Մի կողմից` Խաչը և Կիսալուսինը դադարում են պահպանել մեկուսի հարաբերությունն իրենց համապատասխան նշանակյալի հետ (քրիստոնեություն և իսլամ)` ներառվելով ինչ-որ կարծրակերպային շարույթի մեջ, և մյուս կողմից` նրանք ձևավորում են նրանց միջև տարբերակիչ եզրերի խաղը, որոնցից յուրաքանչյուրը համապատասխանում է մի տարբեր նշանակյալի. ծագում է հարացույցը: Այդպիսով` հարացույցային գիտակցությունն իմաստը որոշարկում է ոչ որպես ինչ-որ նշանակիչի և ինչ-որ նշանակյալի հասարակ հանդիպում, այլ, Մերլո-Պոնտիի հաջող ձևակերպմամբ, որպես իսկական «համագոյության ելևէջ»: Այն խորհրդանշանային գիտակցության երկկողմ հարաբերությունը (անգամ, եթե այդ հարաբերությունը բազմապատկվի) փոխարինում է (ծայրահեղ դեպքում) քառակողմ, կամ, ավելի ճիշտ, համատրամաբանական հարաբերությամբ: Հենց այս հարացույցային գիտակցությունը թույլ տվեց Լևի-Ստրոսին (այլ արդյունքների կողքին) վերահաստատել տոտեմիզմի հիմնախնդիրը: Մինչդեռ խորհրդանշանային գիտակցությունն ապարդյունորեն փնտրում է «առլեցուն» բնույթը` քիչ թե շատ վերլուծական, որոնք միավորում են մի նշանակիչը (տոտեմ) մի նշանակյալին (կլան), հարացույցային գիտակցությունը համաբանություն (homologie) է հաստատում (Լևի-Ստրոսի եզրն է) երկու տոտեմների և երկու կլանների հարաբերությունների միջև (այստեղ չենք քննարկելու այն հարցը, թե հարացույցը արդյոք անհրաժեշտաբար է երկակի): Բնականաբար, պահպանելով նշանակյալի միայն իր ցուցադրական դերը (այն ցույց է տալիս նշանակիչը և թույլ է տալիս սահմանել հակադրությունների եզրերը), հարացույցային գիտակցությունը ձգտում է պարպել այն. բայց, չնայած դրան, նշանակությունը չի պարպվում: Ակնհայտ է, որ հարացույցային գիտակցությունը պայմանավորում (կամ նպաստում) է հնչաբանության բուռն զարգացումը` նմուշային հարացույցների գիտակցությունը (նշված/չնշված). հենց դա, շնորհիվ Լևի-Ստրոսի աշխատությունների, որոշարկեց կառուցքաբանության սկզբնավորումը:

Շարույթային գիտակցությունը ինքնին տրամասույթի (discours) մակարդակում նշանները միմյանց միավորող հարաբերությունների գիտակցությունն է, այն է` գլխավորապես նշանի հարկադրանքների, հանդուրժանքների և ազատությունների հարաբերությունները: Այս գիտակցությունը նշվել է Յեյլի դպրոցի լեզվաբանական աշխատություններում, իսկ լեզվաբանությունից դուրս` ռուս ֆորմալիստեների դպրոցի հետազոտություններում, մասնավորապես, Պրոպպի` սլավոնական ժողովրդական հեքիաթների ոլորտում (ինչը, հնարավոր է, որ այն երբևէ լույս կսփռի արդի մեծ զանգվածային վեպի մեջ տեղի ունեցող «պատմազրույցների (recits)» վերլուծության վրա): Սակայն դա, անշուշտ, շարույթային գիտակցության միակ ուղղությունը չէ: Երեք գիտակցություններից հենց դա է լավագույնս զանցառում նշանակյալին: Այն մեծավմասամբ կառուցվածքային, քան` իմաստային գիտակցություն է: Ուրեմն, անկասկած, այն մերձենում է ավելի շատ կիրառականությանը: Հենց դա է թույլ տալիս ներկայացնել գործողութենական ամբողջությունը, առաքումները (dispatchinge) և բարդ դասակարգումները: Հարացույցային գիտակցությունը թույլ է տալիս բեղուն անցումը տասնավոր համակարգից դեպի երկակիության: Բայց հենց շարույթային գիտակցությունն է իսկապես թույլ տալիս ստեղծել կիբեռնետիկական «ծրագրերը», ճիշտ, ինչպես թույլ էր տալիս Պրոպպին ու Լևի-Ստրոսին վերականգնել առասպելական «շարքերը»:

Հնարավոր է` երբևէ կհաջողվի վերադառնալ նշանային գիտակցության նկարագրությանը, փորձել դրանք լծորդել պատմությանը: Հնարավոր է` երբևէ կստեղծվի և նշանագետների նշանագիտությունը, կառուցքաբանների կառուցվածքային վերլուծությունը: Այն, ինչ ուզում էինք պարզապես ասել, այն է, որ, հավանաբար, գոյություն ունի նշանի ճշմարիտ երևակայությունը. նշանը ոչ միայն առանձնահատուկ գիտելիքի, այլև տեսիլի առարկա է` համանման Սցիպիոնի երազի երկնային ոլորտներին, կամ, ավելի շուտ, մոլեկուլային պատկերացմանը, որից օգտվում են քիմիկոսները: Նշանագետը տեսնում է, թե ինչպես է նշանը շարժվում նշանակության ոլորտ, վերահաշավռում իր արժույթները (valences), գծագրում նրանց ուրվանկարը. նշանը նրա համար զգայելի գաղափար է: Վերոշարադրյալ երեք գիտակցություններից (դեռ հանդուրժելի տեխնիկաները), այդպիսով, ենթադրելի է ծավալումը դեպի երևակայության առավել ընդգրկուն տարատեսակությունները, ինչը կարելի է բացահայտել բազմաթիվ այլ առարկաների մեջ, քան նշանի:

Խորհրդանշանային գիտակցությունը ենթադրում է խորքային երևակայություն. այն աշխարհն ապրում է որպես ձևերի մակերեսային հարաբերություն, և ինչ-որ հուժկու, վիթխարի և բազմաձև Abgrund 4, և պատկերը մեծարվում է արտահայտիչ դինամիկայով: Ձևի և բովանդակության միջև հարաբերությունն անընդհատ վերամղվում է շնորհիվ ժամանակի (պատմության), ենթակառույցով լցված գերկառույցի, այնպես, որ ինքնին կառույցը մնում է աննկատ: Հարացույցային գիտակցությունը, ընդհակառակը, ձևական գիտակցություն է. այն, ինչպես կիսադեմից, նշանակիչը տեսնում է, հնարավոր նշանակյալների հետ համակցված, որոնց նա մերձ է և, միաժամանակ, որոնցից տարբեր է: Այն չի տեսնում (կամ գրեթե չի տեսնում) նշանն իր խորությամբ, բայց տեսնում է իր հեռանկարում: Այդպես և դինամիկան` այդ տեսիլին առնչվող և դրան հղվող նշանը մեջբերվում է վերջնական, կանոնակարգված շտեմարանից դուրս. հղումը նշանակության բարձրագույն գործողությունն է: Հողաչափության, երկրաչափության երևակայությունը աշխարհի տիրակալն է, որը հարմարավետորեն տեղակայվել է այնտեղ, ինչպես մարդը, որպեսզի իմաստավորվի` բավական է միայն ընտրություն կատարի արդեն առաջադրված հավաքակազմից, կամ նրա իսկ դատողությունից (համաձայն երկկազմական (binariste) վարկածի), կամ ձևերի ուղղակի նյութական ավարտունությունից: Շարույթային երևակայությունն արդեն չի տեսնում (կամ գրեթե չի տեսնում) նշանն իր հեռանկարում, բայց կանխատեսում է նրա ուղղվածությունը (extension)` նախորդող կամ հաջորդող այն կապերն ու կամուրջները, որոնք նա նետում է դեպի մյուս նշանները: Խոսքը ուղիների կամ ցանցերի «ստեմատիկական»5 երևակայության մասին է: Ուստի, պատկերի դինամիկան այստեղ ենթադրում է շարժուն, փոխշաղկապված մասերի համակցություն (agencement), որոնց զուգորդմամաբ առաջանում է իմաստ կամ, ընդհանրապես, նոր առարկա: Ուրեմն` խոսքը զուտ մշակված կամ անգամ գործառնական երևակայության մասին է (բառը բարեբախտաբար երկիմաստ է, որքանով միաժամանակ հղում է փոփոխվող և կիրառական հարաբերությունների գաղափարին):

Այդպիսին են (հավանաբար) նշանի երեք երևակայությունները: Անշուշտ, նրանցից յուրաքանչյուրը կարելի է կապակցել որոշակի թվով տարբեր ստեղծագործություններին ամենատարաբնույթ կարգերով, որքանով այսօր աշխարհում գոյություն ունեցող ոչինչ չի կարող խուսափել իմաստից: Բանական ստեղծագործության (հորինված) կարգի մեջ մնալու համար խորքային երևակայության ստեղծագործությունների (խորհրդանշանային) կողքին կարող ենք նշել կենսագրական կամ պատմական քննադատությունը, «տեսիլների» ընկերաբանությունը (սոցիոլոգիան), ռեալիստական կամ ինքնադիտողական վեպը և, ընդհանրապես, «արտահայտիչ» արվեստները կամ լեզուները` կանխադրված ինչ-որ ինքնակա նշանակյալով (արտաբերված կամ ներաշխարհից, կամ պատմությունից): Ձևական (կամ հարացույցային) երևակայությունը ենթադրում է բուռն ուշադրություն որոշ կրկնվող տարրերի տարբերակների հանդեպ: Ուրեմն, երևակայության այս տեսակին կարող ենք կապակցել երազներն ու երազային (onirique) պատմվածքները, խիստ թեմատիկ աշխատությունները, ինչպես նաև` այնպիսիք, որոնց էսթետիկան ենթադրում է որոշակի փոխարկումային խաղեր (օրինակ, Ռոբ-Գրիյի վեպերը): Ի վերջո, գործառնական (կամ շարույթային) երևակայությունը փորձում է իրեն բոլոր այն ստեղծագործությունները, որոնց մշակումը` ընթացիկ և շարժուն տարրերի կարգավորմամբ, կառուցել է ինքնին տեսարանը: [Այդպիսին է] պոեզիան, էպիքական թատրոնը, շարային (serielle) երաժշտությունը և կառուցվածքային հորինվածքները` Մոնդրիանից (Mondrian) մինչ Բյուտոր (Butor):

1962, Arguments

ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

1. Նշանակիչը (signifier, signifiant) նշանի զգայականորեն ընկալվող կողմն է, արտահայտության պլանին վերաբերվող լեզվի վերացական միավորը: Ստոիկներն այս եզրին համարժեք կիրառում էին «semainomenon» ստորոգությունը: Իսկ միջնադարյան տրամաբանության և իմաստասիրության մեջ ընդունված էր «signans» եզրը:

Ֆ.դե Սոսյուրի հասկացութենական դաշտում «նշանակիչը» բանավոր խոսքում «ձայնագիտական ձև է»: Ընդ որում, Սոսյուրը բազմիցս ընդգծում է, որ «նշանակիչը» ձայնագիտական հնչումը չէ, այլ` դրա մասին մտապատկերը. այն ձայնի հոգեբանական հետքն է, որը նախապես տեղի է ունենում խոսքի բնախոսական (խոսելը, առոգանումը) և ֆիզիկական գործընթացի (ձայնային ալիքների տատանումը) մեջ: Յուրաքանչյուր ձայնագիտական պատկեր սահմանափակ թվով տարրերի և հնչույթների արժեքն է, որոնք կարելի է պատկերել գրության մեջ համապատասխան թվով նշանների օգնությամբ: Չնայած` «նշանակիչը» ներկայացնում է արտահայտության պլանը և, որոշ իմաստով, նյութական է, խոսքը բոլորովին ուրույն նյութականության մասին է, քանի որ նշանակիչը կազմված է սեփական նյութական (ձայն) և իդեալական (հետք, հնչման կերպը, գիտակցության մեջ նյութական կողմը) մասերից:

Ըստ Սոսյուրի, նշանակիչի և նշանակյալի միջև կապը պատճառաբանված չէ և պայմանական է (մասնավորապես նշան-խորհրդանիշերի մեջ, այն է` բանավոր լեզվի նշանների մեծ մասը): Դա չի բացառում որոշ նշանների մասնակի պատճառաբանվածությունը, թեկուզ խոսքը կարող է լինել համեմատական պատճառամաբվածության մասին, ինչպես նմանաձայնության (օնոմատոպոե), կամ իկոնիկական նշանների դեպքում:

«Նշանակիչի»` որպես ձայնագիտական պատկերի հղացքը, ինչպես և նրա անքակտելի կապը նշանակյալի հետ, սուր քննադատության է ենթարկել Ժակ Դերիդան իր «Քերաբանության շուրջ» աշխատության մեջ: Հանաձայն նրա` նշանակիչը ինչ-որ երկրորդական և ածանցյալ իրողություն չէ (ըստ մտքի հետ ունեցած համահարաբերակցության, ինչպես գրությունը բանավոր խոսքի հետ ունեցածի դեպքում): Առավել ևս, լեզվական նշանը գոյություն չունի մինչ գրությունը, իսկ գրությունը չի կարելի դիտարկել սոսկ «լեզվի արտացոլում (վերաներկայացում)»: Ընդհակառակը, գրությունը (նախա)սկիզբն է ցանկացած լեզվական գործունեության, իսկ «ձայնագիտական պատկերը» պարտադիր չէ, որ մտապատկերվի որպես (ներքին) հետք` արտաքին իրականության պատճենումը:

2. Նշանակյալի (signified, signifie’) հղացքը նշանագիտության մեջ կիրառվում է որոշարկելու համար նշանի բովանդակային («մտահասանելի») կողմը` հղվելով «հասկացությանը» («նշանը» ոչ թե համակցում է առարկան ու իր անունը, այլ` հասկացությունը և իր ձայնագիտական պատկերը): Նշանակյալը «անքակտելիորեն կապված է նշանակիչի հետ և չի կարող գոյություն ունենալ առանց վերջինիս»:

Այս եզրը կիրառվել է ստոիկների (հունարեն «semainօ’menon» հղացքով – «ըմբռնելի», «ենթադրելի») և միջնադարյան իմաստասերների կողմից (Օգոստինոսը կիրառում էր դրան համարժեք լատիներեն եզրը` «signatum»): Բայց մանրակրկիտ մշակման է ենթարկվում Ֆ.դե Սոսյուրի կողմից: Չ.Մորիսը կիրառում էր դրան իմաստով մոտ «դեսիգնատ» եզրը:

Ժ.Դերիդան ենթադրում էր, որ նշանակյալի հասկացությունը (անդրանցական) ընկած է ներկայացման Արևմտյան իմաստասիրության լոգոցենտրիկ (բանակենտրոն) ավանդույթի հիմքում և մտածվում է որպես ինչ-որ արտալեզվական և մինչ այդ գոյություն ունեցող իրողություն: Ըստ Ժ.Դերիդայի` իր խիստ մտահասանելի սահմանով նշանակյալը հղվում է բացարձակ լոգոսին, իսկ միջնադարյան աստվածաբանության մեջ այն միշտ շրջված էր առ «աստված և նրա խոսքը»: Ըստ էության, նշանակյալի համար հիմնականը կարելի է համարել կեցությունը: Նշանակյալն, այդպիսով, կոչված է ճշմարտությունը կամ իմաստը մարմնավորելուն, որոնք արդեն ստեղծվել են լոգոսի կողմից և նրա ծիրում. այն (ինչպես և նշանի հասկացությունն ընդհանրապես) ներկայանում է որպես լոգոցենտրիզմի ժառանգ:

3. Ֆրանսերենում «Խաչ» (Croix) և «Կիսալուսին» (Croissant) բառերը նույնարմատ են:

4. Abgrund (գերմ.) – «անդունդ», «վիհ»:

5. Stema – ըստ Լ. Տենիերի` նախադասությունը կազմող բառերի միջև գոյություն ունեցող կառուցվածքային հարաբերությունների և նրանց ստորակարգության սխեմատիկ պատկերացումը:

* Թարգմանությունը ֆրանսերենից և ծանոթագրությունները` Թոնդրակի: Թարգմանությունը կատարվել է ըստ` R.Barthes. Essais critiques. Paris: Seuil, 1991, pp. 214-220.